گلیم

گلیم نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد میشود . معمولا تار آن پنبه و پشم وگاهی نخ ابریشم و پود آن از نخهای پشمی و کرک و ابریشم به صورت رنگی استفاده می شود . این فرش در زبان فارسی نامهای مختلفی دارد. گلیم در افغانستان - گیلیم در اوکراین -بداس در قفقاز - لیاط در سوریه و لبنان - چیلیم در رومانی و همچنین کیلیم در ترکیه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهای متفاوت أن است .

 

 تاريخچة گلیم بافي

انسان از زمان های كهن از پوست حیواناتی كه شكار مي كرده به منظور پوشش و محافظ بدن در مقابل تغييرات جوي و نیز به عنوان زیر انداز استفاده مي كرده و به تدریج با رواج دامداری و ریسیدن پشم، بافتن در ميان قبایل ابتدائی رواج یافت و جزو اولین هنرها و صنایع قبیله ای به شمار آمد.

هر چند به روشنی مشخص نیست كه نخستین بار در کجا و توسط چه قوم و قبیله ای بافت پارچه های اوليه كه همزمان با شروع بافت گلیم بوده صورت گرفته اما بر اساس کاوش های باستان شناسي شواهدی از بافندگي در ميان ساکنان فلات ایران و سرزمین های همجوار به دست آمده.از جمله در غارهاي جنوب شرقی درياي مازندران ( غار کمربند و هوتو در نزديكي بهشهر ) آثاری پیدا شده كه پرورش گوسفند و بز و ریسیدن پشم و موی آنها را به دست مردمان این منطقه در 8000 سال پیش به اثبات مي رساند.

همچنین تکه پارچه ای 8000 ساله بافته از موی بز در کرانه های درياي مازندران و پارچة كتاني 6000 ساله اي هم از شوش به دست آمد.با همة این ارزیابی ها نمي توان تاریخ دقیق براي گلیم ارائه كرد. قديمي ترين فرش كشف شده دنيا به نام پازيريك متعلق به 350-500 ق م مي باشد.

 

گليم بافي مقدمه اي براي بافت فرش بوده است. تاريخ آغاز قالي بافي را به 1500-2000 ق م تخمين زده اند مي توان گفت تاريخ آغاز گليم بافي حدود 3000 تا 5000 ق م بوده است.

 

دستگاه هاي بافت گليم

به طور كلي دستگاه هاي بافت چهار نوع مي باشند:

 

الف- گليم ساده باف

دستگاه گليم ساده باف از يك كجو و چوب كمكي تشكيل شده و گليم به طور يكنواخت روي آن بافته مي شود.پشت و روي اين نوع گليم يكسان بوده و هر دو روي آن قابل استفاده است.

 

ب-گليم چرخي باف

دستگاه گليم چرخي باف داراي چهار كجو است. هر كجو به وسيلة كمان هايي جا به جا مي شود.در اين نوع بافت پود از لا به لاي تمام تارها رد مي شود . بافت به صورت يكساني پيش مي رود.در پشت گليم پودهاي اضافي روي هم قرار مي گيرند و به اين علت حاصل كار، گليمي محكم و ضخيم با پشت و روي متفاوت خواهد بود كه فقط يك روي آن قابل استفاده است

 

ج- جاجيم باف

دستگاه بافت جاجيم داراي چهار كجو و چند كمان است. تفاوت اساسي بين جاجيم و ساير انواع گليم، رنگي بودن تارهاي آن است كه مثل پود در ظهور نقش ها مؤثرند.پشت و روي جاجيم همانند گليم ساده بافت يكسان است.

 

د- گليم سوزني ( سوماك )

دستگاه گليم سوزني داراي يك كجو است و به طور كلي از نظر ظاهر به دستگاه بافت گليم ساده شباهت دارد.در اين بافت پودهاي اضافي در پشت گليم به صورت آزاد باقي مي ماند.بافت اين نوع گليم در ميان عشاير بسيار معمول است . اغلب براي تزئین مورد استفاده قرار مي گيرد.

 

انواع بافت هاي گليمي ايران

 

شيريكي پيچ ( شيركي پيچ ):

شيريكي پيچ نامي است كه بافندگان عشاير و روستايي كرمان به آن داده اند.ظاهري شبيه قالي دارد و همانند قالي با گره بافته مي شود و بر خلاف ديگر انواع گليم كه پود باعث تكميل و نماياندن نقوش آن مي شود، پود تنها باعث اتصال تارها به يكديگر و در پشت گوشت ( پرز ) گليم مخفي است و قابل رؤيت نيست.نقوش به وسيلة گره اي كه بر روي تار زده مي شود به وجود مي آيند.گره زدن در شيريكي پيچ دو نوع است. گره متن، كه با كمك آن نخ رنگي از روي دو تار مي گذرد و به پشت برگردانده مي شود و از زير رشتة اصلي رويي عبور و ايجاد گره مي كند.دومين گره، گرة آبدوزي است.در اين گره، پود رنگي دو بار روي دو تار قرار مي گيرد و خط پهن تري ايجاد مي كند.پس از اتمام عمليات گره زني در هر رديف پود گذاري انجام و بين پود و گره ها درگيري ايجاد مي شود.اين عمل به وسيلة شانه يا دفتين صورت مي گيرد.

 

نقوش شيريكي پيچ از محدودة هندسي بالاتر مي رود و گاه توازن و هماهنگي را از تركيب نقوش غير متقارن به دست مي آورد. نقش بوته جقه در ميان نقوش شيريكي پيچ ديده مي شود كه دو گل گرد در ميان آنها تعبيه شده كه نسبت به يكديگر متقارن اند.حاشيه ها اغلب زنجيره اي و مركب از يك شكل هندسي مكررند كه بين دو خط موازي قرار مي گيرند.اين حاشيه ها را حاشيه هاي چرخي مي نامند.گل متن كشميري است كه سراسر متن را با تكرار خود پر مي كند.نقوش ديگري كه در بافت اين محصول رواج دارند عبارتند از: قارا، گل شاه عباسي، گل كرماني و جفت گل. رنگ هاي انتخابي بافندگان شيريكي پيچ معمولاً رنگ هاي تيره است.يك نوع حاشية ديگر، حاشية وكيلي است كه در گل هاي گرد وسط دايره هاي كوچك درون گل معمولاً به رنگ قرمز و زمينة آن به رنگ سبز است.

 

مرجع